Senes ostrolistny
Nazwy ludowe: strączyniec, senna, siężybób.
Ang. Alexandrian senna; franc. séné; niem. aegyptische Sennes; ros. senna ostrolistnaja.
Półkrzew, występujący w północnej Afryce, Egipcie, Sudanie, również uprawiany.
Surowcem zielarskim są liść senesu (Folium Sennae) oraz owoc (strąk) senesu (Fructus Sennae, syn. Folliculus Sennae), zawierające antrazwiązki, m.in. sennidyny A, B, C oraz sennozydy A, B, C, D, a ponadto substancje śluzowe, substancje żywicowe, flawonoidy. Równowartościowego surowca dostarcza senes wąskolistny (Cassia Angustifolia)
Senes wykazuje właściwości przeczyszczające, pobudza perystaltykę jelit, przyspiesza pasaż treści pokarmowej, hamuje resorpcję zwrotną w jelitach oraz działa nieznacznie żółciopędnie. Przeczyszczenie następuję szybciej niż w przypadku innych surowców, bo już po 6-8 godzinach od zażycia.
Przetwory z senesu znajdują zastosowanie jako środek przeczyszczający (purgans) w leczeniu zaparć, szczególnie u dzieci, osób starszych i otyłych, a nawet u kobiet w okresie ciąży, także po operacjach, długotrwałym przebywaniu w łóżku, ciężkich chorobach zakaźnych. Senes prawie wcale nie drażni błon śluzowych przewodu pokarmowego i nie wywołuje ich przekrwienia, jednakże u matek karmiących nadaje mleku właściwości przeczyszczające.
Powrót
Serdecznik pospolity
Nazwy ludowe: lwi ogon, wilcza stopa, lwie serce.
Ang. motherwort; franc. cardiaque; niem. echtes Herzgespann; ros. pustyrnik sierdiecznyj.
Bylina miododajna, występująca w strefach umiarkowanych strefach Azji, Ameryce Północnej, Europie. W Polsce pospolita na całym niżu, spotykana przy płotach, na pastwiskach oraz przydrożach.
Surowcem leczniczym jest ziele serdecznika (Herba Leonuri), zawierające glikozydy gorzkie, flawonoidy, garbniki, alkaloidy (leonuryna i stachydryna), antocyjany, sole mineralne (wapnia, krzemu, potasu, sodu), cholinę, saponinę, substancje żywicowe, witaminę C.
Ziele serdecznika wykazuje działanie uspokajające na ośrodkowy układ nerwowy, zmniejsza stan nadmiernego pobudzenia, oddziałuje na układ bodźcotwórczo-przewodzący serca: zwalnia akcję serca, osłabia siłę bodźców przekazywanych do serca, zwiększa wydolność mięśnia sercowego. Ponadto wykazuje działa rozkurczająco na mięsnie gładkie przewodu pokarmowego, w niewielkim stopniu na drogi moczowe.
Przetwory z serdecznika pospolitego znajdują zastosowanie jako środek uspokajający w stanach nadmiernej pobudliwości nerwowej, arytmii serca, nerwicy serca, osłabieniu mięśnia sercowego, we wczesnych stadiach choroby nadciśnieniowej, a także w osłabieniu perystaltyki jelit. Niekiedy zalecany w łagodnej postaci cukrzycy w połączeniu z innymi ziołami o właściwościach przeciwcukrzycowych, tj. zielem rutwicy lekarskiej, liściem pokrzywy, owocnią fasoli zwyczajnej, korzeniem mniszka, liściem szałwii, liściem borówki czernicy).
Powrót
Skrzyp polny
Nazwy ludowe: chwoszczka, strzępka, przęślica, jodełka, koński ogon, krzemionka, kostka.
Ang. common horsetail; franc. prêle des champs; niem. Ackerschachtelhalm; ros. chwoszcz polewoj.
Roślina wieloletnia, występująca powszechnie w całej Europie. W Polsce pospolity chwast, porastający pola, rowy, ugory.
Surowcem leczniczym jest ziele skrzypu polnego (Herba Equiseti), zawierające sole mineralne (m.in. rozpuszczalną w wodzie krzemionkę), kwasy organiczne (m.in. witaminę C), flawonoidy, fitosterole, saponiny, antywitaminę B1.
Ziele skrzypu wykazuje właściwości ogólnoustrojowe, wpływające na przemianę materii, skórę, włosy, paznokcie, stan narządów wewnętrznych, stan kości oraz naczyń krwionośnych. Surowiec działa przeciwkrwotocznie, zwiększa krzepliwość krwi, działa krwiotwórczo, dzięki związkom krzemu zwiększa odporność i elastyczność naskórka, błon śluzowych i tkanki łącznej, utrudnia odkładanie się tłuszczów w naczyniach krwionośnych, reguluje przepuszczalność ich ścian. Ponadto zwiększa objętość wydalanego moczu.
Przetwory ze skrzypu polnego znajdują zastosowanie w chorobach skóry, w zaburzeniach metabolicznych, uszkodzeniach skóry, w zwiększonej przepuszczalności naczyń włosowatych, w krwawieniach wewnętrznych, krwawych biegunkach, nadmiernych krwawieniach miesiączkowych, krwawieniach z płuc i nosa, krwawieniach z żylaków odbytu, owrzodzeń żołądka i jelit. Ponadto stosowany pomocniczo w miażdżycy oraz jako środek moczopędny w łagodnych schorzeniach dróg moczowych. Przeciwwskazaniem do stosowania są niedobory witaminy B1.
Powrót
Słonecznik zwyczajny
Ang. common sunflower; franc. helianthe, soleil; niem. gemeine Sonnenblume; ros. podsołnecznik odnoletnij.
Roślina roczna, pochodząca z Ameryki Północnej. Uprawiany w Europie (także w Polsce), Azji Mniejszej, obu Amerykach.
Surowcem zielarskim jest kwiat słonecznika (Flos Helianthii), zawierający glikozydy flawonowe, karotenoidy, cholinę, betainę, antocyjany, alkohole triterpenowe (m.in. heliantrol), gorycze, sole mineralne, kwasy organiczne.
Kwiaty słonecznika wykazują działanie synergiczne ze związkami salicylowymi, obniżają temperaturę ciała w stanach gorączkowych, ułatwiają wchłanianie wybroczyn podskórnych, obrzęków i wylewów pourazowych, w niewielkim stopniu pobudzają wydzielanie soku żołądkowego.
Przetwory z kwiatów słonecznika znajdują zastosowanie jako środek przeciwgorączkowy przy przeziębieniu, grypie, zapaleniu górnych dróg oddechowych, a także w lekkich zaburzeniach trawiennych. Zewnętrznie – podobnie jak kwiat arniki górskiej – w formie okładu na stłuczenia, krwawe wybroczyny, uszkodzenia naskórka, wrzody, trudno gojące się rany, ale również w zapaleniu skóry i trądziku.
Powrót
Sosna zwyczajna
Nazwy ludowe: choina, sosna pospolita.
Ang. common pine, Scotch pine; franc. pin commun; niem. gemeine Kiefer; ros. sosna lesnaja.
Drzewo iglaste, występujące w strefie klimatu umiarkowanego półkuli północnej. W Polsce powszechne na niżu, rzadziej na obszarach górskich.
Surowcem zielarskim są pączki sosny (Gemmae Pini), zawierające olejek eteryczny (w jego skład wchodzą m.in. pineny, borneol, limonen), garbniki, żywice, flawonoidy, sole mineralne, substancje woskowe, substancję gorzką (pinipikryna), witaminę C.
Pączki sosny wykazują działanie wykrztuśnie, napotne, odkażające, przeciwbakteryjnie i słabo moczopędne. Poza pąkami, w ziołolecznictwie wykorzystywane są również inne produkty otrzymywane z sosny: olejek sosnowy (Oleum Pini silvestris), dziegieć sosnowy (Pix liquida Pini), kalafonia (Colophonium) oraz terpentyna (Oleum Terebinthinae). Olejek sosnowy działa wykrztuśnie, bakteriobójczo i rozkurczająco na drogi oddechowe, dziegieć i terpentyna działają antyseptycznie, kalafonia wykazuje właściwości drażniące.
Przetwory z pączków sosny znajdują zastosowanie – w połączeniu z innymi ziołami – w nieżytach górnych dróg oddechowych, zapaleniu oskrzeli, chrypce oraz jako środek przeciwkaszlowy (składnik syropu Sirupus Pini compositus). Olejek sosnowy stosowany jest zewnętrznie do inhalacji oraz kąpieli w schorzeniach górnych dróg oddechowych, dziegieć sosnowy stosowany jest w chorobach skóry, terpentyna do wcierań w bólach reumatycznych (dobrze się wchłania i ułatwia wchłanianie związków w niej rozpuszczonych), kalafonia niegdyś służyła do wyrobu plastrów ziołowych i maści (np. rozgrzewającego plastra nostrzykowego), obecnie jest składnikiem wielu kosmetyków, mydeł, wosków do depilacji – może powodować alergie.
Powrót
Stokrotka pospolita
Nazwy ludowe: gęsie pępki, stokroć pospolita, przypołudnik czerwony, stokroć trwała.
Ang. daisy; franc. pâquerette vivace; niem. Tausendschön; ros. margaritka mnogoletniaja.
Bylina, występująca w Europie, Ameryce Północnej, Azji Mniejszej. W Polsce powszechna na całym obszarze, porasta pastwiska, łąki, przydroża, często uprawiana jako roślina ozdobna.
Surowcem zielarskim jest kwiat stokrotki (Flos Bellidis), zawierający saponiny, znaczne ilości soli mineralnych, substancje śluzowe, gorycz (bellidyna), żywice, flawonoidy, kwasy organiczne, woski, garbniki.
Kwiat stokrotki wzmacnia ściany naczyń włosowatych, zmniejsza ich przepuszczalność, hamuje drobne krwawienia, działa wykrztuśnie, przeciwzapalnie, ściągająco, moczopędnie i ogólnie wzmacniająco (tonizująco). Zewnętrznie zmniejsza obrzęki po kontuzjach.
Przetwory ze stokrotki – w połączeniu z innymi ziołami – znajdują zastosowanie jako środek wykrztuśny w nieżytach górnych dróg oddechowych, kaszlu, przy przeziębieniu, również w nieżycie żołądka i jelit, zmniejszonym wydalaniu moczu, pomocniczo w schorzeniach skórnych (np. łojotokowym zapaleniu skóry, trądziku) i zapaleniu stawów. Zewnętrznie w postaci okładów na trudno gojące się rany, obrzęki, obtarcia naskórka, także do irygacji pochwy w upławach.
Powrót
Szakłak pospolity
Nazwy ludowe: szakłak ciernisty, jeleni głóg.
Ang. buckthorn franc. neprun purgatif; niem. Kreuzdorn; ros. zoster słabitielnyj.
Krzew ciernisty, występujący niemal w całej Europie. W Polsce powszechny w lasach i zaroślach.
Surowcem zielarskim są owoc szakłaku pospolitego (Fructus Rhamni catharticae, syn. Baccae Spinae cervinae), zawierający antrazwiązki (m.in. frangulinę), flawonoidy, związki żywicowe, pektyny, oraz kora szakłaku pospolitego (Cortex Rhamni catharticae), zawierająca antrazwiązki (glikozydy antrachinonowe), sole mineralne, garbniki, flawonoidy.
Owoce i kora szakłaku pospolitego, dzięki zawartości antrazwiązków, wykazują właściwości przeczyszczające. Wypróżnienie następuje po upływie 8-10 godzin od zażycia. Siła działania owoców szakłaku jest porównywalna z działaniem kory kruszyny, natomiast kora szakłaku działa kilkakrotnie słabiej od kory kruszyny. Surowce wykazują ponadto działanie żółciotwórcze oraz bakteriobójcze. Należy przy tym pamiętać, iż antrazwiązki zawarte w surowcu przedostają się do mleka matek karmiących i nadają mu właściwości przeczyszczające.
Przetwory z szakłaku znajdują zastosowanie jako środek przeczyszczający w przewlekłych lub przejściowych zaparciach, pomocniczo – w połączeniu z innymi ziołami – jako środek żółciotwórczy i żółciopędny.
Powrót
Szałwia lekarska
Nazwy ludowe: szałwija, salwia.
Ang. sage; franc. sauge officinale; niem. echter Salbei; ros. szalfej aptecznyj.
Półkrzew, pochodzący z rejonu śródziemnomorskiego, występujący w Hiszpanii, Azji Mniejszej, na Półwyspie Bałkańskim. Uprawiana niemal w całej Europie, również w Polsce.
Surowcem zielarskim jest liść szałwii (Folium Salviae), zawierający olejek eteryczny (w jego skład wchodzą m.in. cyneol, kamfora i tujon), garbniki, kwasy organiczne, gorycze (m.in. pikrosalwina), sole mineralne, żywice, witaminę B1, witaminę C, saponiny.
Szałwia wykazuje działanie przeciwpotne, przeciwzapalne, bakteriobójcze i bakteriostatyczne, ściągające, zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych, hamuje niewielkie krwawienia w przewodzie pokarmowym, pobudza produkcję soku żołądkowego (gorycz), poprawia trawienie oraz przyswajanie składników pokarmowych. Ponadto obniża nieznacznie poziom cukru we krwi oraz działa wiatropędnie (zawartość olejku eterycznego).
Szałwia lekarska, podobnie jak pokrzywa, jest ziołem o bardzo wszechstronnym działaniu. Przetwory z szałwii znajdują zastosowanie w nadmiernej potliwości na tle nerwowym, czy z powodu nadczynności tarczycy, w stanach zapalnych w obrębie przewodu pokarmowego, w zaburzeniach trawienia (zwłaszcza przebiegających z niedostatecznym wydzielaniem soków trawiennych), pomocniczo – w połączeniu z innymi ziołami – we wczesnym stadium cukrzycy. Bardzo często stosowana zewnętrznie w postaci płukanek w zapaleniu jamy ustnej i gardła, zapaleniu dziąseł, w postaci okładów w czyrakach, zapaleniach skóry, trudno gojących się ranach.
Powrót
Szanta zwyczajna
Nazwy ludowe: krzecina pospolita, krzeszyna, szanta biała.
Ang. white horehound; franc. marrube blanc; niem. weisser Andorn; ros. szandra obyknowiennaja.
Bylina, pochodząca z Azji, zawleczona do Ameryki i Europy, występująca powszechnie niemal w całej Europie. W Polsce pospolity chwast rosnący na całym niżu.
Surowcem leczniczym jest ziele szanty (Herba Marrubii), zawierające dwuterpeny (m.in. marubina), związki śluzowe, sole mineralne, garbniki, kwasy organiczne, cholinę, triterpeny, fitosterole.
Ziele szanty, wskutek zmniejszania napięcia mięśni gładkich, pobudza wydzielanie żółci przez wątrobę oraz ułatwia jej przepływ do dwunastnicy, ponadto zwiększa produkcję soków trawiennych (gorzki smak marubiny), wspomaga trawienie i przyswajanie składników pokarmowych. Szanta działa również wykrztuśnie, przeciwkaszlowo, przeciwskurczowo, bakteriobójczo i przeciwzapalnie. Wykazano także jej pozytywne działanie na serce.
Przetwory z ziela szanty znajdują zastosowanie przede wszystkim w schorzeniach wątroby i dróg żółciowych, w zmniejszonym wytwarzaniu żółci, w atonii pęcherzyka żółciowego, stanach skurczowych przewodów żółciowych i związanym z tym utrudnionym przepływie żółci do dwunastnicy, pomocniczo w kamicy żółciowej. W połączeniu z innymi ziołami jako środek wykrztuśny w nieżycie gardła i oskrzeli oraz jako środek nasercowy w kołataniu serca i miażdżycy.
Powrót
Ślaz dziki
Nazwy ludowe: ślazik, ślaz gęsi, guzikowe ziele, kędzierzawiec, malwa dzika, ślaz zajęczy.
Ang. common mallow, pick-cheese; franc. mauve sauvage; niem. wilde Malve; ros. proswirnik lesnoj.
Roślina dwuletnia lub wieloletnia, występująca w Europie, Azji, północnej Afryce. w Polsce pospolita na całym niżu nizinach, również uprawiana.
Surowcem zielarskim jest kwiat ślazu (Flos Malvae), zawierający substancje śluzowe, sole mineralne, kwasy organiczne, glikozydy antocyjanowe, fitosterole.
Ślaz dziki, dzięki zawartości substancji śluzowych, wykazuje właściwości powlekające błony śluzowe jamy ustnej, gardła i krtani, osłania przed podrażnieniem, zmniejsza stan zapalny, łagodzi kaszel, ułatwia odkrztuszanie, przywraca ruch nabłonka rzęskowego. W obrębie przewodu pokarmowego działanie powlekające jest krótkotrwałe.
Przetwory ze ślazu dzikiego znajdują zastosowanie w nieżytach górnych dróg oddechowych, chrypce, w suchym kaszlu ze skąpą wydzieliną, utrudnionym odkrztuszaniu.
Powrót
Świetlik łąkowy
Nazwy ludowe: ptasie oczka, złodziej mleczny, świeczniki, świetlik lekarski.
Ang. drug eyebright; franc. euphraise officinale; niem. gemeiner Augentrost; ros. oczanka rostkowskaja.
Roślina roczna, występująca powszechnie niemal w całej Europie. W Polsce pospolita w całym kraju na łąkach, brzegach lasów, pastwiskach.
Surowcem leczniczym jest ziele świetlika (Herba Euphrasiae), zawierające aukubinę (glikozyd), żywice, garbniki, kumaryny, sole mineralne, olejek eteryczny, kwasy fenolowe.
Świetlik wykazuje właściwości przeciwzapalne, działa bakteriobójczo, zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych, zapobiega ich nadmiernemu rozszerzaniu, hamuje uwalnianie histaminy i zapobiega mikrokrwawieniom.
Przetwory ze świetlika znajdują zastosowanie głównie do użytku zewnętrznego w dolegliwościach oczu o charakterze uczuleniowym i zapalnym, m.in. w zapaleniu spojówek, zapaleniu brzegów powiek w postaci kataplazmów w zmęczeniu wzroku spowodowanym sztucznym oświetleniem, długim czytaniem itp., w jęczmieniu, w kurczu powiek. Wewnętrznie stosowany rzadko jako środek przeciwzapalny i ściągający.
Powrót