Rącznik pospolity
Nazwy ludowe: kleszczowina pospolita, rycynus.
Ang. castor oil-plant, castor bean; franc. ricin; niem. Wunderbaum; ros. kleszczewina obyknowiennaja.
Bylina (lub roślina roczna), pochodząca z Indii lub Afryki, uprawiana w wielu krajach o klimacie między- i podzwrotnikowym, głównie w Indiach.
Surowcem zielarskim jest nasienie rącznika (Semen Ricini), zawierające rycynę, alkaloid rycyninę, olej (jego głównym składnikiem jest kwas rycynolowy), tokoferole, fitosterole, śluzy. Z nasion pozyskuje się olej rącznikowy (Oleum Ricini) – inaczej olej rycynowy - zawierający glicerydy kwasu rycynolowego, olejowego, lonolowego, stearynowego.
Olej rycynowy, po podaniu doustnym, podrażnia błonę śluzową jelit, pobudza ruchy perystaltyczne, zwiększa przenikanie wody do światła jelit i rozrzedza ich treść, powodując na ogół bezbolesne, łagodne wypróżnienie. Zewnętrznie olej wykazuje właściwości osłaniające i przeciwzapalne.
Olej rącznikowy znajduje zastosowanie jako środek przeczyszczający w łagodnych zatruciach pokarmowych, uporczywych zaparciach, szczególnie u dzieci i młodzieży, po przyjęciu niektórych leków przeciwrobaczych. Zewnętrznie w postaci maści w trądziku, łojotokowym zapaleniu skóry świądzie skóry. Działaniem ubocznym wewnętrznego stosowania oleju rycynowego jest przekrwienie jelita grubego i narządów miednicy małej.
Powrót
Rdest wężownik
Nazwy ludowe: raczki, wężownik, żmijowy korzeń.
Ang. snake-root; franc. renouée bistorte; niem. Wiesen-Knöterich; ros. goriec zmieifryj.
Roślina wieloletnia, występująca w Europie, na Syberii, w Ameryce Północnej. W Polsce powszechna na łąkach i polanach.
Surowcem zielarskim jest kłącze wężownika (Rhizoma Bistortae), zawierające garbniki, kwasy organiczne (gallusowy, elagowy), sole mineralne, prowitaminę A, witaminę C.
Kłącze wężownika, dzięki zawartości garbników, wykazuje właściwości ściągające i przeciwzapalne, działa przeciwbakteryjnie, przeciwkrwotocznie i odkażająco.
Przetwory z kłącza wężownika znajdują zastosowanie w stanach zapalnych żołądka i jelit, biegunkach, zatruciach pokarmowych, w słabych krwawieniach w obrębie przewodu pokarmowego, wspomagająco w zakażeniach drobnoustrojami czerwonki i duru brzusznego. Zewnętrznie w postaci płukanek zapaleniu jamy ustnej i gardła, w postaci okładów w owrzodzeniach, w postaci kąpieli w nadmiernej potliwości, do irygacji pochwy, do nasiadówek w żylakach odbytu.
Powrót
Rdest ostrogorzki
Nazwy ludowe: żabieniec, mokrzec, sporysz ostrogorzki, pieprz wodny.
Ang. water-pepper, smartweed; franc. poivre d'eau; niem. Wasserpfeffer; ros. gpriec pieriecznyj.
Roślina roczna, występująca w Europie, Ameryce Północnej, Azji, Afryce Północnej. W Polsce pospolita w miejscach wilgotnych, zaroślach, rowach.
Surowcem leczniczym jest ziele rdestu ostrogorzkiego (Herba Polygoni hydropiperis), zawierające kwasy fenolowe, garbniki, olejek eteryczny, flawonoidy, woski, fitosterole.
Rdest ostrogorzki wykazuje właściwości przeciwkrwotoczne, hamuje niewielkie krwawienia wewnętrzne, obniża ciśnienie i nieznacznie podnosi krzepliwość krwi, a dzięki zawartości flawonoidów (głównie rutyny), zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych i działa moczopędnie. Ponadto działa ściągająco i przeciwzapalnie na przewód pokarmowy.
Przetwory z rdestu ostrogorzkiego znajdują zastosowanie w krwawieniach wewnętrznych, szczególnie kobiecych narządów rodnych, w obfitym i długotrwałym miesiączkowaniu, w mniejszym stopniu w krwawieniach w obrębie przewodu pokarmowego i żylakach odbytu. Zewnętrznie w postaci okładów ze świeżego ziela jako środek przeciwobrzękowy i przeciwzapalny.
Powrót
Rdest ptasi
Nazwy ludowe: drutowiec, świńska trawa, wróble języczki.
Ang. knotgrass, doorweed; franc. renouée des oiseaux; niem. Vogel-Knöterich; ros. goriec pticzyj.
Roślina roczna lub dwuletnia, występująca pospolicie w Europie. W Polsce porasta pola, przydroża.
Surowcem leczniczym jest ziele rdestu ptasiego (Herba Polygoni avicularis), zawierający krzemionkę rozpuszczalną w wodzie, flawonoidy, sole mineralne, garbniki, fenolokwasy.
Rdest ptasi wykazuje właściwości moczopędne, ułatwia usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii, nadmiaru jonów chloru i sodu, działa przeciwzapalnie i przeciwdrobnoustrojowo na błony śluzowe przewodu pokarmowego, chroni wątrobę przed toksycznymi metabolitami. Dzięki zawartości krzemionki, zwiększa elastyczność tkanek, zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych (synergiczne działanie krzemionki i flawonoidów), przyspiesza rozwój tkanki łącznej.
Przetwory z rdestu ptasiego znajdują zastosowanie w nieżytach dróg moczowych, w kamicy fosforanowej i szczawianowej, skąpomoczu, zapaleniu błony śluzowej przewodu pokarmowego, wzdęciach, zmniejszonej elastyczności naczyń włosowatych, niewydolności wątroby, zmniejszonej produkcji żółci, pomocniczo wskazie moczanowej, miażdżycy, ubytkach tkanki łącznej spowodowanych wrzodami, oparzeniami, zabiegami chirurgicznymi, a także w niektórych dermatozach (np. trądzik). Zewnętrznie na blizny i trudno gojące się rany.
Powrót
Rokitnik zwyczajny
Nazwy ludowe: oblepicha, rozmarynowe drzewko, bodłak, rosyjski ananas, rokitnik ciernisty.
Ang. sallow thorn, sea buckthorn; franc. argoussier faux nerpurn; niem. Sanddorn, ros. oblepiha.
Krzew ciernisty, występujący w Europie, na Kaukazie, Syberii, w Azji Środkowej oraz Mniejszej. W Polsce spotykany na piaszczystych urwiskach nadmorskich, także uprawiany.
Surowcem zielarskim są owoce rokitnika zwyczajnego (Fructus Hippophaes), zawierające w dużych ilościach witaminę C, karotenoidy, flawonoidy, antocyjany, witaminę E, witaminę K, witaminę P, sole mineralne, pektyny, kwasy organiczne.
Owoce rokitnika są bogatym źródłem naturalnej witaminy C (pod względem jej zawartości ustępują jedynie dzikiej róży), dzięki której obniżają ciśnienie krwi oraz poziom złego cholesterolu (w połączeniu z witaminą E). Dzięki zawartości witaminy K, niezbędnej do produkcji protrombiny, rokitnik zapobiega krwawieniom wewnętrznym, ponadto wzmacnia i uelastycznia ściany naczyń krwionośnych (działanie flawonoidów, głównie rutyny).
Przetwory z rokitnika znajdują zastosowanie jako środek przeciwgorączkowy w infekcjach bakteryjnych i wirusowych, w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, w stanach zapalnych układu pokarmowego oraz różnych narządów wewnętrznych, w reumatoidalnym zapaleniu stawów. Zewnętrznie, w postaci wyciągu olejowego, w różnych schorzeniach skórnych, jako środek przyspieszający gojenie ran oraz usuwający przebarwienia. W kosmetyce, ze względu na zawartość beta-karotenu (pomarańczowy barwnik), dodawany do płukanek koloryzujących oraz samoopalaczy.
Powrót
Robinia akacjowa
Nazwy ludowe: grochodrzew biały, robinia biała.
Ang. false acacia, black locust; franc. acacia commun; niem. gemeine Robinie; ros. biełaja akacija łożnaja.
Drzewo, występujące w Ameryce Północnej, przeniesione do Europy i powszechnie sadzone od początku XVII wieku jako drzewo ozdobne, również w Polsce.
Surowcem zielarskim jest kwiat robinii akacjowe (Flos Pseudacaciae, syn. Flos Robiniae), zawierający glikozydy flawonoidowe (m.in. robinina, akaciina) i ich aglikony (kemferol, apigenina) kwasy organiczne, olejek eteryczny oraz biozydy (m.in. biokwercetyna).
Robinia akacjowa, dzięki zawartości flawonoidów (najbardziej aktywnym jest robinina), wykazuje właściwości moczopędne. W lecznictwie ludowym stosowana była jako środek odkwaszający w leczeniu chorób przewodu pokarmowego przebiegających z nadkwasotą żołądka, kwaśnym smakiem w ustach, kwaśnym odbijaniem.
Przetwory z robinii akacjowej znajdują zastosowanie jako skuteczny środek moczopędny w stanach zapalnych nerek i dróg moczowych, w zmniejszonej diurezie, w uszkodzeniu nerek w wyniku infekcji bakteryjnej lub zatrucia toksynami, pomocniczo w chorobie reumatycznej oraz schorzeniach skórnych.
Powrót
Róża dzika
Nazwy ludowe: szypszyna, polna róża, cierniowa róża, róża pospolita.
Ang. dog rose; franc. eglantier; niem. Hunds-Rose; ros. szipownik sobaczyj.
Krzew, występujący w Azji Mniejszej, Europie, północnej Afryce. W Polsce pospolita na całym obszarze.
Surowcem zielarskim jest owoc róży (Fructus Rosae, syn. Fructus Cynosbati), zawierający znaczne ilości witaminy C, witaminę A, B1, B2, E, K, kwasy organiczne, flawonoidy, antocyjany, sole mineralne, pektyny, olejek eteryczny.
Róża dzika jest przede wszystkim bogatym źródłem witaminy C oraz synergistycznie działających flawonoidów. Z tego względu zakres jej działania jest dość szeroki: poprawia elastyczność i odporność włośniczek, bierze udział w biosyntezie kolagenu, interferonu i cholesterolu, uczestniczy w procesie krzepliwości krwi, wydzielaniu niektórych hormonów i wielu innych. Szerzej znana ze względu na właściwości ogólnie wzmacniające (tonizujące) i przeciwprzeziębieniowe. Ponadto, dzięki zawartości flawonoidów, róża dzika wykazuje nieznaczne właściwości przeciwskurczowe w obrębie dróg moczowych i żółciowych, działając tym samym moczopędnie i żółciopędnie.
Przetwory z róży dzikiej znajdują zastosowanie głównie jako wzmacniający środek witaminowy przy przeziębieniu, grypie, w ogólnym osłabieniu organizmu i przemęczeniu, także nadmiernej ekspozycji na stres, pomocniczo w chorobach przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa, niedokwaśność, nieżyt błony śluzowej, zapalenie żołądka i jelit). W połączeniu z innym ziołami jako środek moczopędny i żółciopędny. Przeciwwskazaniem do stosowania może być kamica szczawianowa oraz zwiększona krzepliwość krwi.
Powrót
Rumianek pospolity
Nazwy ludowe: marunka, rumianek pachnący, kamelki, rumianek lekarski.
Ang. true chamomile, wild chamomile; franc. camomille ordinaire; niem. echte Kamille; ros. romaszka aptecznaja.
Roślina roczna, występująca w całej Europie, Australii, Azji Mniejszej, Ameryce Północnej. W Polsce pospolity chwast polny, powszechny na łąkach, nieużytkach, również uprawiany.
Surowcem zielarskim jest koszyczek rumianku (Anthodium Chamomillae, syn. Flos Chamomillae), zawierający olejek eteryczny (w tym chamazulen), kumaryny, flawonoidy, sole mineralne, cholinę, karotenoidy, śluzy.
Rumianek wykazuje silne działanie przeciwzapalne (zwłaszcza na błony śluzowe żołądka), przeciwalergiczne (chamazulen), przeciwskurczowe na mięśnie gładkie jelit (kumaryny, flawonoidy), dzięki czemu przywraca im prawidłowe ruchy robaczkowe i zapobiega wzdęciom, oraz słabe działanie przeciwbakteryjne.
Przetwory z rumianku znajdują zastosowanie głównie jako środek przeciwzapalny w nieżycie żołądka i jelit, pomocniczo w chorobie wrzodowej żołądka i jelit, nadkwaśności, skurczach jelit u małych dzieci, także jako skuteczny środek wiatropędny. Zewnętrznie do pielęgnacji i regeneracji skóry, przy owrzodzeniach, żylakach kończyn dolnych i odbytu, odleżynach, świądzie, alergicznych zapaleniach skóry, również w postaci płukanek i przemywań w zapaleniu jamy ustnej, zapaleniu pochwy i sromu, zapaleniu spojówek.
Powrót
Ruta zwyczajna
Nazwy ludowe: rutka.
Ang. common rue, herb-of-grace; franc. rue fétide; niem. Wein-Raute; ros. ruta sadowaja.
Bylina, występująca w południowej Europie, uprawiana w Polsce, Azji, Ameryce i Afryce.
Surowcem zielarskim jest liść ruty (Folium Rutae), zawierający furanokumaryny, kwasy organiczne, flawonoidy, alkaloidy, olejek eteryczny, witaminę C.
Liść ruty wykazuje działanie przeciwskurczowe na mięśnie gładkie dróg moczowych, dróg żółciowych, jelit oraz obwodowych naczyń krwionośnych, zwiększa tym samym ilość wydalanego moczu, ułatwia przepływ żółci do dwunastnicy, obniża nieznacznie ciśnienie krwi i poprawia krążenie. Jednocześnie surowiec, dzięki obecności flawonoidów, uszczelnia ściany naczyń krwionośnych, zwiększa ich elastyczność i odporność na uszkodzenia.
Przetwory z liści ruty zwyczajnej znajdują zastosowanie w leczeniu zaburzeń krążenia obwodowego, jako środek rozkurczający w stanach skurczowych dróg moczowych i żółciowych, zaburzeniach trawienia (brak apetytu, niedokwaśność), niedostatecznym wydzielaniu żółci, bolesnym miesiączkowaniu, pomocniczo w nadciśnieniu tętniczym, a niekiedy również jako środek uspokajający. Należy jednak zachować ostrożność w stosowaniu tego zioła, możliwe są bowiem działania uboczne wyciągów alkoholowych: nadmierne krwawienia maciczne oraz nadwrażliwość na promienie słoneczne.
Powrót
Rutwica lekarska
Nazwy ludowe: rutewka, kozia rutka.
Ang. goat’s rue, common goatsrue; franc. rue de chèvre; niem. echte Geissraute; ros. kozljatnik aptecznyj.
Bylina, występująca w środkowej i południowej Europie oraz Azji Mniejszej, również uprawiana. W Polsce na obszarach południowych, w rowach i na mokrych łąkach.
Surowcem leczniczym jest ziele rutwicy (Herba Galegae), zawierające alkaloidy (m.in. galegina), garbniki, saponiny, związek gorzki, flawonoidy.
Ziele rutwicy, dzięki zawartości galeginy (tzw. naturalnej insuliny), obniża poziom cukru we krwi – jest to najistotniejsza, choć nie jedyna właściwość rutwicy lekarskiej. Surowiec działa również napotnie, moczopędnie, wspomaga przemianę materii, wzmacnia układ odpornościowy, działa nieznacznie przeczyszczająco, reguluje pracę jelit oraz pobudza laktację.
Przetwory z rutwicy znajdują głównie zastosowanie jako środek pomocniczy w początkowych stadiach cukrzycy (korzystnie w skojarzeniu z chemioterapeutykami przeciwcukrzycowymi, przy zmniejszeniu ich dawki). Ponadto do pobudzenia laktacji u kobiet karmiących (w kompozycji z innymi ziołami o właściwościach mlekopędnych).
Powrót
Rzepik pospolity
Nazwy ludowe: śmietannik, parzydło, świeckie ziele, wątrobowe ziele.
Ang. common agrimony; franc. aigremoine eupatoire; niem. gewönlicher Odermennig; ros. riepieczok.
Bylina, występująca na całej półkuli północnej. W Polsce pospolita na łąkach, murawach, pastwiskach, w zaroślach i przydrożach.
Surowcem leczniczym jest ziele rzepiku pospolitego (Herba Agrimoniae), zawierające garbniki, gorycz, flawonoidy, olejek eteryczny, kwasy organiczne, cholinę, związki mineralne (zwłaszcza żelaza, krzemu oraz siarki), witaminę C.
Ziele rzepiku pobudza wydzielanie żółci, ułatwia jej przepływ do dwunastnicy, działa hepatoprotekcyjnie, ponadto wykazuje właściwości ściągające na błoną śluzową przewodu pokarmowego, zmniejsza stan zapalny, hamuje nadmierny rozwój flory bakteryjnej.
Przetwory z rzepiku znajdują zastosowanie schorzeniach przewodu pokarmowego: jako środek żółciotwórczy i żółciopędny w osłabieniu czynności wątroby, w nieżycie żołądka i jelit, braku apetytu, wzdęciach. Zewnętrznie - ze względu na właściwości ściągające, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne - w postaci okładów na niewielkie uszkodzenia skóry, owrzodzenia żylakowe, wypryski, w postaci płukanki w zapaleniu jamy ustnej i gardła oraz w postaci irygacji w zapaleniu pochwy.
Powrót
Rzewień dłoniasty (rabarbar)
Nazwy ludowe: rabarbar.
Ang. sorrel rhubarb, China rhubarb; franc. rhubarbe palmée; niem. Medizinal-Rhabarber; ros. riewien tangutskij.
Bylina, występująca w zachodnich i południowych Chinach, uprawiana w wielu krajach, również w Polsce. Równowartościowego surowca dostarcza pokrewny gatunek — Rheum officinale.
Surowcem zielarskim jest korzeń rzewienia (Radix Rhei), zawierający antrazwiązki, głównie antrachinony, flawonoidy, garbniki, kwasy organiczne, sole mineralne, żywice.
Korzeń rzewienia w zależności od dawki, wykazuje właściwości przeczyszczające lub zapierające. Antrazwiązki zawarte w surowcu pobudzają ruchy perystaltyczne jelita grubego i po około 8-10 godzinach od zażycia leku działają przeczyszczająco. Jednak w mniejszych dawkach (ok. 0,2g) przewagę nad antrazwiązkami zyskują garbniki, powodując lekkie zaparcia. Rzewień działa również żółciotwórczo oraz, ze względu na gorzki smak, pobudza produkcję soku trawiennego w żołądku, ułatwiając tym samym trawienie.
Przetwory z rzewienia znajdują zastosowanie głównie jako środek przeczyszczający w osłabieniu ruchów perystaltycznych okrężnicy, zaparciach atonicznych, w mniejszych dawkach w mało nasilonych biegunkach, niedokwaśności żołądka, jako środek wspomagający wydzielanie żółci oraz przyspieszający trawienie i przyswajanie składników pokarmowych.
Powrót
Rzodkiew czarna
Nazwy ludowe: czarna rzepa.
Ang. spanish radish; franc. raifort noir; niem. Rettich; ros. riedka posiewnaja.
Roślina roczna lub dwuletnia, pochodząca prawdopodobnie z Azji. Uprawiana powszechnie w wielu krajach, również w Polsce.
Surowcem zielarskim jest korzeń rzodkwi czarnej (Radix Raphani nigri), zawierający glikozydy gorczycowe (tzw. glukozynolaty, hydrolizujące do izosiarkocyjanianów), witaminy B1, B2, C, PP, sole mineralne (żelaza, potasu, wapnia, siarki, manganu).
Rzodkiew czarna wykazuje silne właściwości żółciotwórcze (cholereticum) i żółciopędne (cholagogum), poprawia trawienie i przyswajanie składników pokarmowych. Ponadto działa przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo i grzybobójczo w obrębie przewodu pokarmowego, jak również dróg oddechowych, dróg moczowych i innych narządów wewnętrznych.
Przetwory z rzodkwi czarnej znajdują zastosowanie zapaleniu wątroby, kamicy żółciowej, zmniejszonej produkcji żółci, schorzeniach pęcherzyka żółciowego, jako środek poprawiający apetyt, wspomagający trawienie przy niestrawności, wzdęciach, zaparciach, również jako środek odżywczy i ogólnie wzmacniający. Suszenie surowca powoduje znaczny ubytek substancji czynnych, najlepiej więc stosować świeży korzeń rzodkwi. Należy mieć jednak na uwadze działania uboczne, do których należy podrażnienie błony śluzowej żołądka po spożyciu dużej dawki soku (szczególnie na czczo), oraz przeciwwskazania, tj. ostry nieżyt żołądka i jelit, silne zapalenie wątroby.
Powrót