Macierzanka piaskowa
Nazwy ludowe: dzięcielnica, cząberek, tymianek wąskolistny.
Ang. wild thyme; franc. serpolet; niem. Sand-Thymian; ros. czabriec obyknowiennyj.
Półkrzew, występujący w strefach umiarkowanych Europy i Azji. W Polsce powszechna na niżu, porasta tereny piaszczyste oraz lasy sosnowe.
Surowcem leczniczym jest ziele macierzanki (Herba Serpylli), zawierające garbniki, olejek eteryczny (w jego skład wchodzą m.in. tymol, cymen, borneol), saponiny, związki gorzkie, kwasy organiczne, sole mineralne, flawonoidy.
Ziele macierzanki pobudza czynność wydzielniczą błon śluzowych dróg oddechowych, wzmaga ruch nabłonka rzęskowego i odruch wykrztuśny, ma właściwości przeciwskurczowe zarówno w obrębie układu oddechowego jak i przewodu pokarmowego, działa przeciwbakteryjne (olejek eteryczny i garbniki), zwiększa wydzielanie soku żołądkowego.
Przetwory z ziela macierzanki piaskowej znajdują zastosowanie przede wszystkim jako środek wykrztuśny, spazmolityczny i przeciwbakteryjny w stanach zapalnych jamy ustnej, gardła, krtani i oskrzeli, pomocniczo schorzeniach żołądka i jelit (brak apetytu, niedokwaśność, biegunka, nadmierna fermentacja, wzdęcia). Zewnętrznie - ze względu na właściwości ściągające, przeciwzapalne i bakteriobójcze - do płukania jamy ustnej i gardła, okładów na skórę w trudno gojących się ranach oraz do kąpieli aromatycznych.
Powrót
Malina właściwa
Nazwy ludowe: maliniak, malina.
Ang. raspberry; franc. framboisier; niem. Himbeere; ros. malina obyknowiennaja.
Krzew, występujący w Europie i umiarkowanych strefach klimatycznych Azji. W Polsce występuje dziko na niżu i w górach, głównie w lasach i zaroślach, również uprawiana.
Surowcami zielarskimi są owoc maliny (Fructus Rubi idaei), zawierający witaminy C, E, witaminy z grupy B (B1, B2, B6), kwasy organiczne, sole mineralne (m.in. cytrynowy, salicylowy, jabłkowy), śluzy, antocyjany, oraz liść maliny właściwej (Folium Rubi idaei), zawierający żywice, garbniki, sole mineralne, flawonoidy, kwasy organiczne.
Owoce maliny (zarówno świeże w postaci syropu, jak i suszone w postaci naparu) wykazują właściwości napotne i przeciwgorączkowe. Z kolei liście maliny działają nieznacznie rozkurczająco na mięśnie gładkie jelit i macicy, a także – dzięki obecności garbników - ściągająco, przeciwbakteryjnie i przeciwzapalnie w obrębie przewodu pokarmowego.
Przetwory z owoców maliny, w połączeniu z innymi ziołami, stosowane są jako leki napotne w przeziębieniach, grypie, zapaleniu oskrzeli, zwłaszcza przebiegających z podwyższoną temperaturą. Przetwory z liści maliny znajdują zastosowanie w zaburzeniach trawiennych, biegunce, nieżytach żołądka i jelit, pomocniczo jako lek przeciwskurczowy.
Powrót
Malwa czarna (Prawoślaz wysoki)
Nazwy ludowe: malwa ogrodowa, czarna róża, topolówka, ślazowa róża, prawoślaz ogrodowy, ślaz czarny, malwa lekarska.
Ang. hollyhock; franc. althée; niem. Stockmalve, roter Einbisch; ros. štockrose.
Roślina roczna lub dwuletnia, występująca w Azji Mniejszej, Półwyspie Bałkańskim oraz Europie. W Polsce powszechnie uprawiana w ogródkach jako roślina ozdobna.
Surowcem zielarskim jest kwiat malwy czarnej (Flos Malvae arboreae), zawierający śluzy, garbniki, sole mineralne, antocyjany (m.in. malwidyna, peonidyna), olejki eteryczne, flawonoidy, kwasy fenolowe.
Malwa czarna, dzięki związkom śluzowym, wykazuje właściwości osłaniające i powlekające na błony śluzowe dróg oddechowych oraz przewodu pokarmowego, ułatwia wykrztuszanie zalegającej wydzieliny, działa przeciwzapalnie.
Przetwory z malwy czarnej znajdują zastosowanie w nieżytach dróg oddechowych, zapaleniu oskrzeli, chrypce, nadmiernej suchości w gardle, trudnościach w odkrztuszaniu jako środki powlekające, przeciwkaszlowe, rozkurczające i przeciwzapalne. Pomocne również w nieżytach żołądka, podrażnieniu błon śluzowych przełyku oraz schorzeniach pęcherza moczowego. Zewnętrznie stosowane jako środki pielęgnacyjne, łagodzące stany zapalne skóry, do płukania jamy ustnej, a także do okładów na zmęczony i zaczerwienione oczy.
Powrót
Marzanka wonna (przytulia wonna)
Nazwy ludowe: majownik, barwica wonna.
Ang. sweet woodruff; franc. aspérule odorante; niem. echter Waldmeister; ros. jasmiennik duszistyj.
Bylina, występująca w Europie Środkowej i Północnej, Afryce, Syberii. W Polsce spotykana w cienistych lasach liściastych.
Surowcem leczniczym jest ziele marzanki (Herba Asperulae), zawierające kumarynę, glikozyd asperulozyd, garbniki, sole mineralne, flawonoidy, gorycze, kwasy organiczne.
Marzanka wonna wykazuje właściwości przeciwskurczowe, zmniejsza napięcie ścian obwodowych naczyń krwionośnych, poprawia krążenie krwi, działa moczopędnie, a także nieznacznie przeciwzapalnie i uspokajająco.
Przetwory z marzanki wonnej stosowane są głównie w zaburzeniach krążenia obwodowego, zastojach żylnych, żylakach nóg i odbytu, stanach skurczowych przewodu pokarmowego i dróg moczowych, w zmniejszonej ilości wydalanego moczu, ponadto jako środek uspokajający w nerwicach.
Powrót
Mącznica lekarska
Nazwy ludowe: chrościna, niedźwiedzie grono, mącznica garbarska, niedźwiedzie uszko, jagody niedźwiedzie.
Ang. common bearberry, kinnikinnick; franc. busserole officinal; niem. Bärentraube; ros. tołoknianka aptecznaja.
Krzewinka, występująca praktycznie w całej Europie, Syberii, północnych obszarach Ameryki Północnej. W Polsce powszechnie spotykana w północnej części kraju, w suchych borach sosnowych, wzdłuż dróg. Jest pod częściową ochroną.
Surowcem zielarskim jest liść mącznicy (Folium Uvae ursi), zawierający związki fenolowe (m.in. glikozydy arbutynę i metyloarbutynę), kwasy polifenolowe, triterpeny, flawonoidy, garbniki.
Mącznica lekarska działa przeciwbakteryjnie i odkażająco w drogach moczowych, nieznacznie zwiększa ilość wydalanego moczu, a dzięki zawartości garbników wykazuje działanie ściągające na przewód pokarmowy, zmniejszając przepuszczalność błon śluzowych oraz hamując krwawienia.
Przetwory z mącznicy lekarskiej znajdują zastosowanie w leczeniu chorób układu moczowego, przede wszystkim w zapaleniu pęcherza moczowego, cewki moczowej, gruczołu krokowego, miedniczek nerkowych, kłębków nerkowych, kamicy moczowej. Ponadto w infekcjach jelitowych, biegunkach, czy nadmiernej fermentacji jelitowej.
Powrót
Melisa lekarska
Nazwy ludowe: pszczelnik, rojownik, matecznik, starzyszek, rajownik.
Ang. tea balm, lemon balm; franc. mélisse officinale, citronelle; niem. Zitronen-Melisse; ros. lłmonnaja mjata aptecznaja.
Bylina, występująca w krajach śródziemnomorskich, powszechnie uprawiana w Europie (w tym w Polsce), Ameryce Północnej i Azji.
Surowcem zielarskim jest liść melisy (Folium Melissae), zawierający garbniki, olejek eteryczny (w jego skład wchodzi m.in. geraniol, cytral, linalol), kwasy organiczne, triterpeny, sole mineralne, substancje gorzkie.
Liść melisy wykazuje właściwości uspokajające, szczególnie u osób starszych, pobudza wydzielanie soków trawiennych (substancje gorzkie), działa spazmolitycznie na mięśnie gładkie jelit, ma także właściwości przeciwbakteryjne, przeciwzapalne i cytostatyczne.
Przetwory z liści melisy znajdują zastosowanie jako środek uspokajający w leczeniu bezsenności, w stanach ogólnego pobudzenia nerwowego, nerwicach serca, nerwicach wegetatywnych, uczuciu niepokoju migrenach, zmianach ciśnienia krwi. Ponadto w schorzeniach przewodu pokarmowego jako środek rozkurczający, przeciwzapalny (np. w chorobie wrzodowej) oraz poprawiający trawienie.
Powrót
Męczennica cielista (Passiflora jadalna)
Nazwy ludowe: męczennica jadalna, kwiat Męki Pańskiej, marakuja, granadilla purpurowa.
Ang. passion-flower, maracuya, purple passionfruit; franc.grenadille, passiflore comestible; niem. Passionsblume, Purpurgranadille; ros. passiflora inkarnatnaja.
Krzewiaste pnącze, występujące w krajach śródziemnomorskich, w południowych rejonach USA (m.in. Floryda). W Polsce uprawiana.
Surowcem leczniczym jest ziele męczennicy (Herba Passiflorae), zawierające alkaloidy indolowe (m.in. pasyflorynę, harminę, harmol), flawonoidy (m.in. witeksynę, kwercetynę), glikozyd cyjanogenny, sole mineralne, kwasy organiczne.
Męczennica cielista wykazuje działanie uspokajające, zmniejsza wrażliwość ośrodkowego układu nerwowego na bodźce, ułatwia zasypianie, działa przeciwskurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, macicy, naczyń krwionośnych oraz nieznacznie obniża ciśnienie krwi.
Przetwory z ziela passiflory znajdują zastosowanie w stanach ogólnego pobudzenia nerwowego i ruchowego, w bezsenności, uczuciu niepokoju i zagrożenia, w nerwicy serca, bólach głowy na tle nerwowym. Ponadto jako środek przeciwskurczowy w padaczce, astmie, histerii, pomocniczo w przypadłościach okresu menopauzy, stanach skurczowych naczyń wieńcowych oraz jelit.
Powrót
Mierznica czarna
Nazwy ludowe: bezząb czarny.
Ang. black horehound; franc. ballote noire; niem. Schwarznessel; ros. belokudrennik čërnyj.
Bylina, występująca w Europie, północnej Afryce, centralnej Azji, Ameryce Północnej. W Polsce pospolita na całym niżu, porasta przydroża, zarośla, przychacia.
Surowcem leczniczym jest ziele mierznicy czarnej (Herba Ballotae nigrae), zawierające fenylopropanoidy, flawonoidy (m.in. rutyna), kwasy organiczne, diterpeny, saponiny, olejek eteryczny (w jego skład wchodzi m.in. pinen).
Ziele mierznicy działa uspokajająco, zmniejsza drażliwość i napięcie nerwowe, działa rozkurczająco na mięśnie gładkie żołądka i jelit, obniża poziom cukru oraz cholesterolu we krwi. Ponadto wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne i słabo przeciwbólowe.
Przetwory z ziela mierznicy znajdują zastosowanie w stanach nadmiernego stresu, nerwicach, bezsenności, depresji, w stanach niepokoju, migrenach na tle nerwowym, pomocniczo – w połączeniu z innymi ziołami – w cukrzycy, miażdżycy, stanach skurczowych przewodu pokarmowego.
Powrót
Mięta pieprzowa
Nazwy ludowe: miętkiewa, miętkiew.
Ang. peppermint; franc. menthe anglaise; niem. Pfefferminze; ros. miata pieriecznaja.
Bylina, pochodząca ze skrzyżowania mięty zielonej (M. spicata) z miętą nadwodną (M. aquatica). Uprawiana w wielu krajach europejskich (także w Polsce), Australii, Azji oraz Ameryce Północnej.
Surowcem zielarskim jest liść mięty pieprzowej (Folium Menthae piperitae), zawierający olejek eteryczny (jego głównym składnikiem jest mentol), flawonoidy, garbniki, witaminę C, gorycze, sole mineralne, kwasy organiczne. Uzyskuje się z niego olejek miętowy.
Mięta pieprzowa pobudza pracę żołądka oraz wątroby, wzmaga wydzielanie soku żołądkowego oraz żółci, działa rozkurczająco na mięśnie gładkie jelit i dróg żółciowych, dzięki czemu zapobiega zastojom żółci, ułatwia trawienie oraz przywraca prawidłowe ruchy perystaltyczne. Ponadto mięta wykazuje właściwości bakteriobójcze, lekko uspokajające, a także nieznacznie obniża ciśnienie krwi. Olejek miętowy działa podobnie jak liście, przy czym silniej akcentuje się jego właściwości odkażające, uspokajające i przeciwskurczowe.
Przetwory z liści mięty pieprzowej znajdują zastosowanie w leczeniu zaburzeń układu pokarmowego, objawiających się brakiem łaknienia, bólami brzucha, zgagą, wzdęciami, nudnościami, również w leczeniu schorzeń wątroby i dróg żółciowych (np. kamica żółciowa, niewydolność wątroby, zapalenie pęcherzyka żółciowego). Zewnętrznie napar z liści stosuje się do płukania jamy ustnej i gardła, natomiast oleje miętowy stosowany zewnętrznie na skórę działa przeciwbólowo, przeciwzapalnie i bakteriobójczo.
Powrót
Miłek wiosenny
Nazwy ludowe: wole oko, gorzykwiat.
Ang. spring adonis, pheasant-eye; franc. adonide du printemps; niem. Frühlings-Adonisröschen; ros. goricwiet wiesiennyj.
Bylina, występująca w środkowej i południowo-wschodniej Europie. W Polsce spotykana głównie na Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej, lubi stanowiska nasłonecznione oraz gleby bogate w wapień.
Surowcem leczniczym jest ziele miłka wiosennego (Herba Adonis vernalis), zawierające glikozydy nasercowe (najważniejszym jest adonidotoksyna), żywice, flawonoidy, cholinę, kwasy organiczne.
Miłek wiosenny zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego, zwiększa objętość wyrzutową serca oraz zmniejsza częstotliwość skurczów. Ponadto zwiększa dobową ilość wydalanego moczu, a także działa uspokajająco.
Przetwory z miłka wiosennego znajdują głównie zastosowanie w zaburzeniach czynności serca, w przewlekłej niewydolności krążenia, zmianach miażdżycowych (szczególnie naczyń wieńcowych), w osłabieniu serca w okresie przekwitania. Ze względu na obecność glikozydów nasercowych należy zachować ostrożność w stosowaniu miłka wiosennego, gdyż przy dawkach wyższych niż lecznicze wykazuje działanie toksyczne.
Powrót
Miłorząb dwuklapowy (miłorząb japoński)
Ang. ginkgo, maidenhair-tree; franc. noyer du Japon; niem. Ginkgobaum; ros. ginkgo dvulopastnoj.
Drzewo, pochodzące z Chin (mimo przyjętej u nas nazwy), gdzie występuje naturalnie. Uprawiane w Europie, Ameryce Północnej oraz Azji Wschodniej, często sadzone jako roślina ozdobna.
Surowcem zielarskim jest liść miłorzębu japońskiego (Folium Ginkgo bilobae), zawierający flawonoidy, laktony, kwas ginkogolowy, proantocyjanidyny, ginon oraz ginol.
Miłorząb japoński rozszerza obwodowe naczynia krwionośne, rozrzedza krew, usprawnia krążenie obwodowe (w szczególności mózgowe i w kończynach dolnych), działa ochronnie na układ nerwowy, poprawia pamięć i koncentrację.
Przetwory z liści miłorzębu znajdują zastosowanie w leczeniu zaburzeń układu krążenia, tj. miażdżyca, zapalenie naczyń krwionośnych, zastoje żylne, niedokrwienie kończyn dolnych. Stosowane również w schorzeniach krążenia obwodowego, jak szumy uszne, osłabienie słuchu, zawroty głowy, migreny, zaburzenia pamięci, koncentracji.
Powrót
Miodunka plamista (płucnik)
Nazwy ludowe: suchotnik, płucnik lekarski, płucne ziele, adamaszkowe ziele, miodunka majowa.
Ang. common lungwort; franc. pulmonaire officinale; niem. echtes Lungenkraut; ros. miedunica aptecznaja.
Bylina, występująca praktycznie w całej Europie, także w Polsce. Spotykana w lasach i zaroślach.
Surowcem leczniczym jest ziele miodunki (Herba Pulmonariae), zawierające garbniki, kwasy organiczne, flawonoidy, saponinę, śluzy, sole mineralne z dużą ilością krzemionki.
Miodunka plamista korzystnie oddziałuje na drogi oddechowe, zmniejsza stan zapalny, działa przeciwbakteryjnie, przyspiesza bliznowacenie uszkodzonej tkanki płucnej, wzmaga ruch nabłonka rzęskowego, wyzwala odruch wykrztuśny, ułatwia upłynnienie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych.
Przetwory z ziela miodunki znajdują zastosowanie w leczeniu chorób płuc, uszkodzeniu tkanki płucnej przez pyły i związki lotne, w zapaleniu gardła, suchym kaszlu, zapaleniu oskrzeli, chrypce. Rzadziej stosowane jako środek moczopędny i przeciwbiegunkowy.
Powrót
Mniszek pospolity
Nazwy ludowe: mlecz, wilczy ząb, lwi ząb, dmuchawiec, pąpawa, męska stałość, mniszek lekarski.
Ang. common dandelion; franc. pissenlit; niem. Wiesen-Löwenzahn; ros. oduwanczik aptecznyj.
Bylina, występująca w Europie oraz umiarkowanych strefach klimatycznych Azji. W Polsce powszechnie spotykana na łąkach, przydrożach, w zaroślach i lasach.
Surowcami zielarskimi są korzeń mniszka (Radix Taraxaci), zawierający cholinę, inulinę, garbniki, substancję gorzką (taraksacynę), sole mineralne, kwasy organiczne, liść mniszka (Folium Taraxaci), zawierający znaczne ilości witaminy C, witaminę B, sole mineralne (magnezu, potasu, krzemu), fenolokwasy, flawonoidy, oraz kwiat mniszka (Flos Taraxaci), zawierający flawonoidy, karotenoidy, olejek eteryczny, triterpeny.
Mniszek pospolity pobudza pracę wątroby, zwiększa produkcję żółci, działa rozkurczająco na pęcherzyk żółciowy i przewody żółciowe, zapobiegając zastojom żółci i ułatwiając jej przepływ do jelita cienkiego. Dzięki obecności goryczy zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, a tym samym ułatwia trawienie i przyswajanie składników pokarmowych. Ponadto obniża poziom cukru we krwi.
Przetwory z mniszka pospolitego znajdują zastosowanie w schorzeniach wątroby, pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych jako środek zwiększający wydzielanie żółci i zapobiegający jej zastojom, po przebyciu wirusowego zapalenia wątroby, jako lek gorzki w zaburzeniach trawienia (brak łaknienia, niedokwaśność), również jako lek moczopędny i przeciwcukrzycowy na wczesnym etapie cukrzycy. Zewnętrznie sok z mniszka stosuje się na brodawki i kurzajki.
Powrót
Morszczyn pęcherzykowaty
Nazwy ludowe: morskorost, szuwar pęcherzykowaty, porost morski.
Ang. bladder wrack; franc. varech; niem. Blasentang; ros. fukus puzyrczatyj.
Glon morski, występujący w wodach Atlantyku, Bałtyku, Morza Północnego oraz zachodnich rejonach Morza Śródziemnego. W Polsce spotykany w Zatoce Gdańskiej.
Surowcem zielarskim jest plecha morszczynu (Fucus vesiculosus), zawierająca witaminy z grupy B, organiczne sole jodu, śluzy, sole mineralne, mannitol, fukoksantynę.
Morszczyn jest źródłem dobrze przyswajalnych związków jodu, pobudzających tarczycę do zwiększonej produkcji hormonów (tyroksyny i trójjodotyroniny), zapobiegających przerostowi gruczołu tarczowego oraz otyłości. Dodatkowo, dzięki zawartości polisacharydów, które pęcznieją w jelitach, reguluje rytm wypróżnień i zapobiega zaparciom.
Przetwory z morszczynu znajdują zastosowanie w leczeniu niedoczynności tarczycy spowodowanej niedoborem jodu, jako środek pobudzający przemianę materii, wspomagający odchudzanie oraz przeczyszczający w przewlekłych zaparciach.
Powrót
Morwa biała
Ang. white mulberry; franc. amomie; niem. weisser Maulbeerbaum; ros. šelkovíca bélaja.
Niewysokie drzewo, występujące w środkowej i południowej Europie, Ameryce, a także centralnej Azji. Jedyny gatunek morwy występujący powszechnie w Polsce. Uprawiana w związku z hodowlą jedwabnika morwowego oraz sadzona jako roślina ozdobna.
Surowcem zielarskim jest liść morwy białej (Folium Morus alba), zawierający witaminy z grupy B, witaminę C, kwasy organiczne, flawonoidy (m.in. kwercetyna i rutyna), kumaryny, polifenole, sole mineralne, alkaloidy (m.in. DNJ).
Morwa biała, dzięki zawartości alkaloidów, wpływa na metabolizm węglowodanów, zmniejszając aktywność enzymów rozkładających cukry złożone do glukozy, a tym samym obniża poziom cukru we krwi oraz poziom cholesterolu. Ponadto wykazuje właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne, moczopędne i przeciwgorączkowe.
Przetwory z liści morwy białej znajdują zastosowanie w leczeniu chorób układu krążenia, takich jak cukrzyca i miażdżyca, jako środek wspomagający odchudzanie oraz zmniejszający stres oksydacyjny organizmu. Zewnętrznie jako płukanka w zapaleniu jamy ustnej i gardła.
Powrót
Mydlnica lekarska
Nazwy ludowe: psie goździki, mydłownik, mydlnikowy korzeń, mydlnik.
Ang. soap root, soapwort; franc. saponaire savonière; niem. gemeines Seifenkraut; ros. mylnjanka aptecznaja.
Bylina, występująca w południowej i środkowej Europie oraz Azji. W Polsce rozpowszechniona na całym niżu, porasta brzegi rzek, rowów, zarośla.
Surowcem zielarskim jest korzeń mydlnicy lekarskiej (Radix Saponariae), zawierający saponiny, sole mineralne, glikozyd flawonowy.
Korzeń mydlnicy, dzięki zawartości saponin, pobudza czynności wydzielnicze błon śluzowych, zwłaszcza gardła i oskrzeli, upłynnia zalegający śluz, a tym samym ułatwia odkrztuszanie. Wykazuje ponadto właściwości żółciotwórcze, żółciopędne, wspomaga przyswajanie składników pokarmowych oraz usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii, działa moczopędnie, napotnie, przeciwobrzękowo (podobne do kasztanowca), a także uszczelniająco na naczynia krwionośne.
Przetwory z korzenia mydlnicy znajdują zastosowanie w leczeniu zapalenia dróg oddechowych, szczególnie oskrzeli, w kaszlu oraz problemach z odkrztuszaniem. Pomocniczo w zaburzeniach przemiany materii (np. skazie moczanowej, dermatozach, kamicy moczowej). Zewnętrznie w łojotokowym zapaleniu skóry, łupieżu, wypadaniu włosów.
Powrót