Babka jajowata
Ang. isphaghul; niem. eiförmiger Wegerich
Babka jajowata występuje w Azji, Hiszpanii, na Wyspach Kanaryjskich, Brazylii i USA.
Surowcem leczniczym jest nasienie babki jajowatej (Plantaginis ovatae semen), zawierające śluzy, fitosterole, trójterpeny, aukubinę, alkaloidy monoterpenowe oraz łupina nasienna babki jajowatej (Plantaginis ovatae testa), zawierająca substancje śluzowe i hemicelulozę.
Łupina nasienna babki jajowatej, dzięki zawartym w niej śluzom, pęcznieje w kontakcie z wodą, kilkakrotnie zwiększając swą objętość, co następnie przekłada się na powiększenie objętości mas kałowych w dolnej części przewodu pokarmowego i pobudzenie perystaltyki jelit. Ze względu na te właściwości, babka jajowata stosowana jest zaparciach, skracając czas pasażu oraz w biegunkach, wydłużając ten czas.
Powrót
Babka lancetowata
Nazwy ludowe: języczki polne, barankowy język, psi języczek.
Ang. small plantain, ribwort plantain; franc. plantain lancéolé; niem. Spitzwegerich; ros. podorożnik lancetolistnyj.
Babka lancetowata jest byliną, występującą pospolicie na łąkach, przydrożach, pastwiskach, polach uprawnych (traktowana jako chwast) całej półkuli północnej.
Podstawowym surowcem zielarskim jest liść babki lancetowatej (Folium Plantaginis lanceolatae), zawierający następujące związki: śluzy, saponiny, pektyny, garbniki, kwasy organiczne, flawonoidy ksantofil, glikozyd aukubina oraz sole mineralne.
Właściwości lecznicze babki znane są od najdawniejszych czasów. Liście babki lancetowatej wykazują działanie wykrztuśne, przeciwskurczowe, przeciwzapalne w górnych drogach oddechowych oraz w przewodzie pokarmowym, zmniejszają przekrwienie błon śluzowych, ściągają i uszczelniają naczynia włosowate. Dodatkowo dzięki obecności garbników i aukubiny, działają bakteriobójczo, a stosowane zewnętrznie przyśpieszają gojenie się ran i regenerację naskórka. Substancje śluzowe zawarte w surowcu wykazują właściwości osłonowe, powlekające i oczyszczające, zwłaszcza w obrębie jamy ustnej i gardła. Przetwory z babki znajdują zastosowanie w nieżycie górnych dróg oddechowych, zwłaszcza z utrudnionym odkrztuszaniem i zalegającą wydzieliną, w zapaleniu oskrzeli, innych stanach zapalnych dróg oddechowych.
Powrót
Babka płesznik
Nazwy ludowe: pchlica.
Roślina jednoroczna, występująca naturalnie w Afryce i Azji Mniejszej. Uprawiana w Europie, Japonii i Indiach, w Polsce sporadycznie.
Surowcem leczniczym jest nasienie babki płesznika (Semen Psylli), zawierające śluzy, garbniki, aukubinę (glikozyd) oraz fitosterole.
Przetwory z babki płesznik, dzięki substancjom śluzowym, wykazują działanie powlekające w obrębie przewodu pokarmowego, poprawiają perystaltykę jelit, wspomagają proces trawienia. Stosowane są przede wszystkim jako skuteczny lek przeciw zaparciom, a ponadto w stanach zapalnych żołądka i jelit.
Nasiona babki płesznik wchodzą w skład błonnika witalnego.
Powrót
Berberys zwyczajny
Nazwy ludowy: kwaśnica, kwaśniec
Ang. barberry; franc. épine-vinette commune; niem. gemeiner Sauerdorn; ros. barbaris obyknowiennyj.
Berberys jest rośliną wieloletnią, występującą w całej Europie, w Polsce niegdyś bardzo powszechną.
Podstawowymi surowcami zielarskimi są owoc berberysu (Fructus Berberidis), zawierający kwasy organiczne (kwas askorbinowy i jabłkowy), antocyjany, pektyny, garbniki, witaminę C, sole mineralne, oraz liść berberysu (Folium Berberidis), który - podobnie jak kora - zawiera berberynę (alkaloid), śluzy i garbniki.
Jako środek leczniczy berberys wykorzystywany był już w starożytności, w medycynie babilońskiej. Owoce berberysu są źródłem łatwo przyswajalnych kwasów organicznych, naturalnej witaminy C oraz karotenoidów. Przetwory z owoców działają lekko moczopędnie, przeciwgorączkowo, uzupełniają niedobory witamin. Skutecznie podnoszą odporność organizmu, ułatwiają usuwanie szkodliwych produktów przemiany materii, zmniejszają stany zapalne błon śluzowych. Znajdują zastosowanie przy przeziębieniach, w stanach gorączkowych, ogólnym osłabieniu organizmu, infekcjach bakteryjnych. Liście berberysu, dzięki obecności berberyny, działają żółciotwórczo i żółciopędnie, stosowane są w chorobach wątroby i dróg żółciowych. Dodatkowo zwiększają kurczliwość mięśni gładkich macicy, ułatwiając jej zmniejszenie i oczyszczenie po ciąży.
Powrót
Bez czarny
Nazwy ludowe: hyćka, hyczka, bzowina.
Ang. common elder; franc. sureau noir; niem. schwarzer Holunder; ros. Buzina czernaja.
Roślina wieloletnia, występująca w całej środkowej Europie i środkowo-zachodniej Azji. W Polsce bardzo powszechna, porastająca brzegi lasów i zarośla. W celach ozdobnych sadzona również w parkach i ogrodach.
Podstawowymi surowcami są kwiat bzu czarnego (Flos Sambuci), zawierający w swym składzie kwasy organiczne, flawonoidy (m.in. rutynę i kwercetynę), sole mineralne, garbniki oraz związki aminowe (m.in. cholinę), oraz owoc bzu czarnego (Fructus Sambuci), zawierający garbniki, antocyjany, pektyny, kwasy organiczne, witaminę C, witaminę P, witaminy z grupy B, prowitaminę A oraz cukry i sole mineralne.
Kwiaty bzu czarnego wykazują działanie napotne, przeciwgorączkowe, moczopędne. Zawarte w nich flawonoidy (głównie rutyna) zmniejszają przepuszczalność naczyń włosowatych, zwiększają ich elastyczność. Przetwory z kwiatów bzu stosowane są przy przeziębieniach, w infekcjach przebiegających z wysoką gorączką.
Owoce bzu czarnego, podobnie jak kwiaty, działają napotnie i moczopędnie, oczyszczają krew, wspomagają usuwanie z organizmu toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii. Owoce wykazują ponadto właściwości przeciwbólowe.
Powrót
Biedrzeniec anyż
Nazwy ludowe: anyżek, hanyż.
Ang. anise, franc. anis vert; niem. Anis; ros. anis obykncrwiermyj.
Biedrzeniec anyż jest rośliną jednoroczną, uprawianą w niektórych krajach Europy i Azji.
Surowcem zielarskim jest owoc anyżu (Fructus Anisi), zawierający olejek eteryczny (głównym składnikiem jest anetol), węglowodany, związki białkowe, sole mineralne.
W ziołolecznictwie stosowany już w starożytności. Owoce anyżu pobudzają funkcje wydzielnicze błon śluzowych gardła, krtani i tchawicy, stymulują ruchy nabłonka rzęskowego, wyzwalają również odruch wykrztuśny, toteż znajdują zastosowanie w stanach nieżytowych górnych dróg oddechowych, przebiegających ze skąpą, gęstą wydzieliną oraz suchym kaszlem. Wykazują ponadto działanie wiatropędne, ułatwiają trawienie (wzmagają produkcję soku żołądkowego), a u kobiet karmiących pobudzają laktację.
Powrót
Biedrzeniec mniejszy
Nazwy ludowe: rospikamień, bibernella.
Ang. burnel-saxifrage; franc. boucage saxifrage niem. kleine Bibernelle; ros. biedrieniec kamniełomka.
Biedrzeniec mniejszy jest rośliną wieloletnią, występującą w Europie i Azji.
Podstawowym surowcem zielarskim jest korzeń biedrzeńca (Radix Pimpinellae), zawierający olejek eteryczny (m.in. azulen), pochodne kumaryny, pektyny, sole mineralne, głównie potasu i wapnia, garbniki, saponiny trójterpenowe oraz kwasy wielofenolowe.
Przetwory z korzenia biedrzeńca pobudzają procesy wydzielnicze błon śluzowych gardła, krtani, oskrzeli, ułatwiają odkrztuszanie wydzieliny, działają spazmolitycznie na mięśnie gładkie górnych dróg oddechowych. Stosowane w nieżycie górnych dróg oddechowych oraz kaszlu.
Powrót
Bluszcz pospolity
Ang. bindwood; franc. lierre commun; niem. Efeu.
Bluszcz pospolity jest wiecznie zielonym krzewem pnącym, występującym w środkowej i zachodniej Europie, a także w Azji.
Surowcem zielarskim jest liść bluszczu (Folium Hederae), zawierający flawonoidy, sterole, saponiny trójterpenowe, olejek eteryczny oraz kwasy fenolowe.
Wyciągi z liści bluszczu, dzięki saponinom, działają rozkurczowo, wykrztuśnie, przeciwzapalnie oraz przeciwobrzękowo. U kobiet pobudzają krwawienia miesięczne. Zaleca się je w zapaleniu oskrzeli, przy uciążliwym kaszlu, w problemach miesiączkowych.
Powrót
Bluszczyk kurdybanek
Nazwy ludowe: obłożnik, kondratek, bluszcz zimowy.
Ang. ground ivy; franc. lierre terrestre; niem. Gundelrebe; ros. gudra pliuszczewidnaja.
Roślina wieloletnia, występująca powszechnie w Europie, w tym w Polsce. Porasta łąki, zarośla, przydroża.
Surowcem zielarskim jest ziele bluszczyka (Herba Glechomae), zawierające substancję goryczową – glechominę, kwasy organiczne, garbniki, sole mineralne i cholinę.
Przetwory z ziela bluszczyka działają dobroczynnie na procesy trawienia – pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, zwiększają łaknienie, ułatwiają trawienie i przyswajanie składników pokarmów. Bluszczyk kurdybanek wykazuje również działanie żółciotwórcze i żółciopędnie, przeciwdziałając zastojom żółci i tworzeniu się kamieni żółciowych. Stosowane są w zaburzeniach trawiennych, niedokwaśności żołądka, nieżycie dróg żółciowych oraz kamicy żółciowej.
Powrót
Bobrek trójlistkowy
Nazwy ludowe: trzyliść, bobek, bobownik, koniczyna błotna.
Ang. buckbean; franc. trèfle d'eau; niem. Bitterklee; ros. wachta triechlistnaja.
Roślina wieloletnia, lubiąca stanowiska wodne. W Polsce dość powszechna, występująca na obszarach podmokłych, bagnach, nad brzegami akwenów.
Surowcem jest liść bobrka (Folium Menyanthidis), zawierający gorycze glikozydowe (m.in. meniantyna), flawonoidy (m.in. rutynę), olejek eteryczny, garbniki, pektyny, związki alkaloidowe.
W fitoterapii liście bobrka wykorzystywane są głównie ze względu na jego właściwości aromatyczno-gorzkie. Pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego oraz soku trzustkowego, ułatwiając trawienie i przyswajanie składników pokarmowych. Stosowane w niedokwaśności żołądka, braku łaknienia, przewlekłych stanach nieżytowych żołądka.
Powrót
Bodziszek cuchnący
Nazwy ludowe: robertowe ziele.
Ang. herb-Robert, storksbill, red robin; franc. géranium herbe à Robert; niem. Ruprechtskraut, Stinkstorchschnabel, Stinkender Storchschnabel; ros. geran' Roberta
Bodziszek cuchnący występuje prawie na każdym kontynencie, w lasach, miejscach zacienionych, rumowiskach, zaroślach.
Surowcem leczniczym jest ziele bodziszka cuchnącego (Geranii robertiani herba), zawierające flawonoidy, garbniki, witaminę A, witaminę C, kwasy organiczne oraz śladowe ilości olejku eterycznego.
Dzięki obecności garbników i flawonoidów działa ściągająco i uszczelniająco na naczynia krwionośne, wykazuje również właściwości przeciwwirusowe. Przetwory z bodziszka zaleca się głównie przy krwawieniach wewnętrznych i biegunkach.
Powrót
Borówka brusznica
Nazwy ludowe: czerwona jagoda, kamioneczka, głogodze.
Ang. cowberry, lingberry; franc. myrtille rouge; niem. Preisselbeere; ros. brusnika.
Borówka jest krzewinką, rozpowszechnioną w klimacie umiarkowanym półkuli północnej (Europie, Azji, Ameryce Północnej), preferującą stanowiska nasłonecznione. Rośnie na wrzosowiskach, w zaroślach oraz w lasach iglastych.
Surowcami leczniczymi są liść borówki brusznicy (Folium Vitis idaeae), zawierający w swym składzie flawonoidy, antocyjany (głównie arbutynę), garbniki, sole mineralne, krasy organiczne, oraz owoc borówki brusznicy (Fructus Vitis idaeae), zawierający pektyny, antocyjany, witaminę A, witaminę C, kwasy organiczne i sole mineralne.
Substancje czynne, zawarte w liściach borówki brusznicy wykazują wzmożoną aktywność w obrębie dróg moczowych - działają bakteriobójczo i odkażająco, zwiększają diurezę. Przetwory z liści z powodzeniem stosowane są w stanach zapalnych dróg moczowych i nerek, w nieżycie i skurczach pęcherza moczowego, kamicy nerkowej.
Owoce brusznicy działają z kolei w obrębie układu pokarmowego, regulując trawienie.
Powrót
Borówka czernica
Nazwy ludowe: jagodzina, czernica.
Ang. huckleberry; franc. myrtille; niem. Heidelbeere; ros. czernika.
Borówka czernica jest niewielką krzewinką, występującą niemal w całej Europie. W Polsce dość powszechna, zwłaszcza w lasach iglastych.
Surowce zielarskim jest owoc borówki czernicy (Fructus Myrtilli), zawierający antocyjany, pektyny, flawonoidy, kwasy organiczne, garbniki, prowitaminę A, witaminę B1 i witaminę C, oraz liść borówki czernicy (Folium Myrtilli), zawierający arbutynę, garbniki, kwasy organiczne, chlorofil, karotenoidy, irydoidy, flawonoidy i sole mineralne.
Przetwory z suszonych owoców czernicy wykazują silne właściwości przeciwbiegunkowe (podczas gdy surowe owoce wywołują rozwolnienia), zmniejszają przepuszczalność błon śluzowych jelit, działają bakteriobójczo, grzybobójczo, przeciwzapalnie i ściągająco, przez co znajdują zastosowanie w nieżytach żołądka i jelit. Dzięki obecności antocyjanów uszczelniają ściany naczyń włosowatych, a także poprawiają zdolność widzenia w nocy.
Liście borówki czernicy obniżają poziom cukru we krwi, dlatego – w połączeniu z innymi ziołami - stosowane we wczesnym stadium cukrzycy. Wykazują również działanie moczopędne i odkażające.
Powrót
Brzoza brodawkowata
Nazwy ludowe: brzezina, brzoza zwisła.
Ang. common birch; franc. Bouleau verruqueux; niem. Weissbirke; ros. berioza borodowczataja.
Brzoza brodawkowata występuje w chłodniejszych rejonach półkuli północnej, w Polsce pospolita na niżu.
Podstawowym surowcem leczniczym jest liść brzozy (Folium Betulae), zawierający garbniki, triterpeny, sole mineralne, kwasy organiczne, flawonoidy oraz witaminę C.
W fitoterapii wykorzystuje się jeszcze sok brzozowy (Succus Betulae recens), pączki brzozy (Betulae gemmae) oraz dziegieć (Pix Betulina), czyli smołę brzozową, otrzymywaną w procesie suchej destylacji drewna, posiadającą silne właściwości antyseptyczne i grzybobójcze (stosowany zewnętrznie jako środek przeciwświeżbowy, przeciwłojotokowy i przeciwgrzybiczny).
Szczególne właściwości brzozy znane były już w starożytności, nie miały jednak nic wspólnego z ziołolecznictwem. Ludy słowiańskie uważały brzozę za symbol mądrości i długowieczności, a jej obecność miała chronić przez urokami i klątwami. Jako roślinę leczniczą zaczęto stosować ją dopiero w średniowieczu.
Liście brzozy działają moczopędnie i saluretycznie (usuwają z organizmu zwiększoną ilość sodu i potasu), co związane jest z obecnością flawonoidów. Przetwory z liści znajdują zastosowanie w chorobach nerek, kamicy moczowej, w zmniejszonym wydalaniu kwasu moczowego oraz infekcjach dróg moczowych.
Sok brzozowy pozyskuje się na wiosnę przez nacięcie gałęzi lub pnia. Ma właściwości ogólnie wzmacniające i podnoszące odporność organizmu, reguluje przemianę materii i przeciwdziała powstawaniu kamieni moczowych.
Powrót
Bukwica lekarska
Nazwy ludowe: betonika, czyściec lekarski, betonijka.
Ang. wood betony; franc. betoine officinale; niem. Betonie; ros. bukwica aptecznaja.
Bukwica jest rośliną wieloletnią, występującą w Europie i Azji. W Polsce powszechna na terenach nizinnych, porasta łąki, skraje bagien i zarośla.
Surowcem leczniczym jest ziele bukwicy (Herba Betonicae), zawierające garbniki, sole mineralne, gorycze oraz śladowe ilości olejku eterycznego.
Przetwory z ziela bukwicy działają ściągająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego, hamują nadmierną utratę wody, działają bakteriostatycznie i przeciwzapalnie. Stosowane w nieżytach żołądka i jelit, wzdęciach oraz jako środek przeciwbiegunkowy.
Powrót
Bylica boże drzewko
Nazwy ludowe: bożodrzew, boże drzewko.
Ang. slovenwood; franc. abrotane; niem. Eberraute; ros. boże dieriewo.
Bylica boże drzewko jest krzewem, występującym w Azji Mniejszej, Europie oraz Ameryce. W Polsce spotykana na niżu.
Surowcem jest ziele bylicy bożego drzewka (Herba Abrotani), zawierające flawonoidy, garbniki, hydroksykumaryny, abrotynę, kwasy organiczne, sole mineralne, substancje gorzkie oraz olejek eteryczny.
Kumaryny zawarte w zielu wykazują działanie żółciotwórcze, flawonoidy - żółciopędne, gorycze z kolei wzmagają wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego. Wszystko to razem powoduje, że wyciągi z ziela bożego drzewka znajdują zastosowanie w niedokwaśności żołądka, braku łaknienia, schorzeniach wątroby, zastojach żółci, w stanach zapalnych przewodu pokarmowego.
Powrót
Bylica piołun
Nazwy ludowe: wermut, absynt, bielica piołun.
Ang. mugwort, common wormwood; franc. absinthe; niem. Wermut; ros. połyń gorkaja.
Piołun należy do roślin wieloletnich. Występuje w klimacie umiarkowanym półkuli północnej. W Polsce pospolicie zasiedla nieużytki, rumowiska, przydroża.
Surowcem jest ziele piołunu (Herba Absinthii), zawierające olejek eteryczny (główny składnik to tujon), substancje gorzkie, garbniki, sole mineralne, flawonoidy oraz kwasy organiczne.
W fitoterapii piołun znajduje zastosowanie jako środek aromatyczno-gorzki. Substancje gorzkie stymulują produkcję śliny i soku żołądkowego, ułatwiając trawienie i zmniejszając uczucie pełności w jamie brzusznej. Przetwory z piołunu stosowane są w schorzeniach układu pokarmowego, takich jak niestrawność, zgaga, niedokwasota żołądka, nieżyt żołądka i jelit, zaburzeniach w produkcji żółci oraz soku trzustkowego. Ponadto piołun wykazuje działanie przeciwrobacze na pasożyty wewnątrzustrojowe (np. owsiki), jak i zewnątrzustrojowe (świerzbowce, wszy).
Piołun, ze względu na zawartość tujonu, w większych dawkach i przy dłuższym stosowaniu wykazuje liczne działania uboczne, tj. zaburzenia nerwowe, podrażnienie wątroby, kurcze drgawkowe, u kobiet ciężarnych może wywołać poronienie. Dlatego wyciąg z piołunu powinien być stosowany z rozwagą i przez krótki okres. Przeciwwskazaniem do jego stosowania są: ciąża, okres karmienia piersią, krwawienia w obrębie układu pokarmowego, nieżyty śluzówki żołądka i jelit, miesiączka.
Powrót
Bylica pospolita
Nazwy ludowe: bylnik, bielica.
Ang. wormwood; franc. armoise commune; niem. Beifuss; ros. połyń obyknowiennaja.
Bylica pospolita jest rośliną wieloletnią, kwitnącą w lipcu i sierpniu. Nie ma wielkich wymagań glebowych, dlatego jest pospolitym chwastem, występującym w całej Europie, Azji i Ameryce Północnej. W Polsce można znaleźć ją na nieużytkach, rumowiskach, przydrożach.
Surowcami terapeutycznymi są ziele bylicy pospolitej (Herba Artemisiae), zawierające gorycze, olejek eteryczny (głównymi składnikami są tujon i cyneol), kwasy organiczne, sole mineralne, kwasy fenolowe, inulinę i cholinę, oraz korzeń bylicy pospolitej (Radix Artemisiae), zawierający garbniki, olejek eteryczny, inulinę, sole mineralne, żywice i trójterpeny.
Bylica pospolita posiada właściwości zbliżone do piołunu, jednakże działa znacznie słabiej. Ziele bylicy stosowane jest w schorzeniach żołądka, jelit oraz wątroby - pobudza wydzielanie soku żołądkowego, wzmaga łaknienie, przyspiesza proces trawienia, stymuluje produkcję żółci, a także ułatwia jej przepływ do dwunastnicy.
Przetwory z korzenia bylicy wykorzystywane są jako środek rozkurczający w chorobach przewodu pokarmowego, takich jak wzdęcia, kolka jelitowa, bóle brzucha.
Powrót